Tussen de vuren van Days of Heaven

In februari organiseert KINO samen met Cine.nl een klein retrospectief van Terrence Malick. De komende weken laten onze redacteuren hun licht schijnen op deze illustere filmmaker.

Days of Heaven is een film die zich afspeelt tussen twee vuren. Het begint met de vonkende ovens van de staalfabriek waar Bill (Richard Gere) in een ongelukkig gevecht zijn voorman vermoordt. Samen met zijn geliefde Abby (Brooke Adams) en veel jongere zusje Linda (Linda Manz) vlucht hij de open vlakte van Texas op waar de drie hun toevlucht zoeken op een boerderij met uitgestrekte tarwevelden die later in de film in vlammen zullen opgaan.

Maar tussen die vuren is het water waar ze hun toevlucht toe zoeken. Bill en Abby doen zich voor de overige werkers voor als broer en zus, maar in de nachtelijke uren zoeken ze elkaar op in het nabijgelegen meer. En aan het einde van de film zullen ze het dan losgebrande conflict met de landeigenaren trachten te ontvluchten via een rivier. Het werkt omdat Malick zo consequent is in hoe hij het verhaal vertelt via die elementen en het landschap. Een shot van water dat door een windvlaag wordt gerimpeld lijkt arbitrair en vooral esthetisch, maar zit stiekem op een cruciale plek in de film. Zoals al die schijnbaar toevallige shots van kevers die een grasspriet beklimmen of een wolf die door het beeld rent nooit echt willekeurig zijn.

De personages zelf vertonen voor een film die gaat over zulke grote passies, opvallend weinig emotie. Richard Gere heeft meermaals zijn frustratie uitgesproken over de werkwijze van Malick en het feit dat de uiteindelijke film zoveel minder psychologie bood dan het oorspronkelijke script. Maar zoals Ben Affleck, die in Malicks To the Wonder speelde, opmerkte in een interview met GQ: “Terry uses actors in a different way”, een manier die voor acteurs confronterend kan zijn. Want, vervolgt Affleck,  “he’ll [have the camera] on you and then tilt up and go up to a tree, so you think, ’Who’s more important in this—me or the tree?’ But you don’t ask him, because you don’t want to know the answer.”

In de visie van Malick is de mens niet het centrum van de wereld. Zijn personages hebben vaak maar een beperkte invloed op de richting van hun lot. Wanneer Bill ontdekt dat hun baas, een jonge en naamloze tarweboer (Sam Shepard), dodelijk ziek is, spoort hij Abby aan met hem te trouwen. Maar het plan ontspoort wanneer de boer niet sterft en Abby verliefd op hem wordt. Emoties zijn grillig en de natuur nog grilliger. Het gericht uitroken van een sprinkhanenplaag kan zomaar omslaan in een uitslaande brand die dat vernietigt wat je trachtte te beschermen.

Er is op z’n minst één statement waar niemand het mee oneens zal zijn en dat is dat Days of Heaven puur visueel een bloedmooie film is. Malick stond erop de buitenscènes met natuurlijk licht te filmen, liefst rond het magische uur, als de zon net onder is, maar het duister nog op zich laat wachten. Het leidde tot een overschrijding van het budget die de producent ertoe dwong een tweede hypotheek af te sluiten op zijn huis en een uitloop van het aantal draaidagen waardoor cinematograaf Nestor Almendros de camera moest overdragen aan Haskell Wexler.

Toch leverde precies die esthetiek discussie op. Legendarisch filmcriticus Pauline Kael noemde de film “an empty Christmas tree: you can hang all your dumb metaphors on it.” Helemaal ongelijk heeft ze niet. Malick zelf zei in een zeldzaam interview dat je de film het best kan ervaren als een plattelandswandeling. “You’ll probably be bored or have other things in mind, but perhaps you will be struck, suddenly, by a feeling, by an act, by a unique portrait of nature.”

De wijze waarop Malick scènes opbouwt sluit aan bij die visie. “He frequently begins scenes midway through a tracking shot and ends them […] before it’s finished”, schreef Nick Shager daarover in Slant Magazine. Shager beschrijft het effect daarvan als “dreamlike”, maar voor mij wordt tegelijk ook een suggestie van werkelijkheid gecreëerd. Het gevoel dat hier geen stukje wordt opgevoerd, met een begin en een einde, maar ons even een blik wordt gegund in een bestaan dat ons niet toebehoort, een tijd die niet de onze is. Zoals wanneer je over straat loopt en vluchtig een blik werpt in een woonkamer, in een ander leven.