The Deserted: Tsai Ming-liangs Virtual Reality Film

Een man dient zichzelf met een apparaat schokken toe, om zijn nek en rug te masseren. Naast hem kookt een oudere vrouw eten voor hem, maar hij ziet het niet en raakt de maaltijd niet aan. Als je om je heen kijkt, zie je dat hun omgeving een volledig afgebladderd, jaren geleden verlaten huis is. Want The Deserted, de recentste speelfilm van Tsai Ming-liang, is een VR-productie, die in 2017 op het filmfestival van Venetië in première ging en vanaf vandaag tot en met het eind van de maand dagelijks in EYE te zien is.

Op één scène na ligt de focus echter wel altijd op één plek in de ruimte en kan je eigenlijk maar beter niet al te veel rond kijken en bewegen. Die focus is vaak gericht op één persoon, of twee, alleen in een verder vrij kale ruimte. In lange onafgebroken shots zie je de man recupereren van een aandoening, in een afgelegen, verder verlaten woning. De vrouw die voor hem kookte is zijn overleden moeder, zo vertelt de bijbehorende omschrijving, net zoals de andere vrouwelijke verschijningen in de film geesten zijn.

Iets wat overigens niet direct uit het kijken van The Deserted valt op te maken, behalve in één scène: een seksscène waarin een van de geesten uit het niets in zijn bad verschijnt. Of is zij een bovennatuurlijke manifestatie van zijn vis, die ook in het bad leeft? The Deserted is qua stijl geheel in lijn met Tsai’s latere werk, zoals Stray Dogs en Goodbye Dragon Inn: lange, verstilde shots waarin mensen soms slechts minimaal bewegen, maar waarin krachtige emoties en verlangens in kleine gebaren en blikken naar voren komen. Emoties die samenhangen met hun eenzaamheid, en verlangens naar menselijk contact, zowel lichamelijk als geestelijk, en liefde.

Door zijn carrière heen worden de shots steeds langer, terwijl de expressie van die gevoelens steeds subtieler wordt. Het fantastische laatste shot van Stray Dogs duurt twintig minuten lang en bestaat eigenlijk alleen uit twee mensen die naar een schilderij kijken, waarbij er halverwege een van hen uit beeld loopt. Maar in de evolutie van hun houdingen en hoe ze elkaar wel en niet aanraken, wordt hun hele huwelijk, het falen daarvan en de eenzaamheid die overblijft zo prachtig gevat dat ik ervan moest huilen.

Zoals in al Tsai’s films is Lee Kang-sheng de mannelijke hoofdpersoon met de naam Hsiao Kang (ook nog eens zijn bijnaam in het echt). Terwijl The Deserted voor Lu Yi-Ching de achtste samenwerking met Tsai betekent, waarin ze bijna altijd de moeder van Hsiao Kang speelt. Voor actrice Chen Shiang-chyi is dit ondertussen alweer de negende film met Tsai. Ook in die zin sluit The Deserted aan op Tsai’s eerdere werk. Toch miste ik de binding die ik met zijn eerdere werk had ook al lijkt The Deserted verder te gaan waar zijn meesterwerk Stray Dogs ophield.

Dat komt toch deels door de VR-productie: ik krijg tijdens elke scène/tableau de neiging om rond te gaan kijken, maar afgezien van afgebladderde muren is er niet veel te zien. Hierdoor had ik minder de rust om me te richten op daar waar Tsai wil we kijken. Dit effect zorgt er ook voor dat er minder tijd is om de beelden te laten inwerken. Hierdoor komt de (emotionele) subtiliteit minder over. Persoonlijk had ik The Deserted liever als film gezien, of in ieder geval de optie gehad om The Deserted ook op die manier te ervaren. In de bioscoopzaal kan je geen kant op, waardoor je je als kijker meer kan overgeven aan de film. Voor mijn gevoel ervaar ik juist meer immersie in zo’n situatie dan bij een Virtual Reality-producties waar je dat eigenlijk bij zou verwachten.

Naast The Deserted draait EYE ook, in samenwerking met het IFFR, Tsai’s nieuwste documentaire Your Face. Om The Deserted in context te plaatsen vindt er in EYE van 10 tot 30 januari een retrospectief plaats van zijn hele oeuvre aan speelfilms, waarvan de eerste drie (Rebels of the Neon God, Vive l’amour en The River) onlangs digitaal gerestaureerd zijn, en ook landelijk in diverse filmhuizen zullen verschijnen. Daarnaast is Tsai samen met zijn vaste hoofdrolspeler Lee Kang-sheng aanwezig bij de opening van het programma vanavond, en geven zij samen op zaterdag 12 januari een masterclass, waarna de documentaire Afternoon wordt vertoond, die bestaat uit een openhartig gesprek tussen de twee over hun werk en hun persoonlijke relatie.

Het voor het eerst of opnieuw zien van Tsai’s oeuvre (vooral die vroege films uit de jaren negentig) samen met The Deserted, maakt duidelijk hoezeer zijn stijl is veranderd door de jaren heen. De thematiek rondom vervreemding in de moderne metropool, de eenzaamheid die daaruit volgt wat leidt tot het zoeken naar (en meestal niet vinden van) menselijke connectie en contact, is er vanaf het begin en blijft een constante in zijn oeuvre. Maar de manier waarop Tsai dat uitwerkt is steeds abstracter geworden, culminerend in films als Visage, Stray Dogs en The Deserted. Als je die films gewend bent, valt op hoe toegankelijk zijn debuut Rebels of the Neon God uit 1992 in vergelijking is. Net als de twee films daarna zit er veel meer verhaal in zijn vroegere werk dan in zijn latere films. Dat hij in die latere fase veel minder woorden, montage en plot nodig heeft om zijn ideeën en thema’s uit te werken, en zich in die zin ontwikkelde als artiest, betekent niet dat zijn vroege werk minder of meer zeggingskracht heeft. Ondanks de gelijkenissen met het vroege werk van Wong Kar-Wai en Tsai’s landgenoot Edward Yang (onder andere door de schoonheid van het stedelijk landschap van Taipei in hun films), heeft Tsai meteen een eigen stem en stijl die al zijn films bijzonder maken.