Strijd van klassiekers in Amadeus

We kennen het gezicht van componist Wolfgang Amadeus Mozart vooral van statige 18de-eeuwse portretten. Hij heeft een klein glimlachje op zijn gezicht, draagt een rode jas en een smetteloos wit gepoederde pruik. Het gezicht dat Tom Hulce aan Mozart gaf in Amadeus (1984) is in vergelijking met dat portret een wereld van verschil. De man is een klein kind in het lichaam van een volwassene. Zijn lach draagt ver, zijn muziek nog verder. En dat is een doorn in het oog van collega Antonio Salieri (F. Murray Abraham).

Salieri is componist aan het Weense keizerlijke hof. Een kunstkenner, en heeft zich zeer bekwaamd in zijn vak. De positie van Salieri lijkt onaantastbaar, tot de komst van Amadeus. Salieri is in eerste instantie wat schamper over de vaardigheden van de jongere man maar dat verandert langzaam in ongeloof: Mozart blijkt een genie. Tot zijn afgrijzen ziet Salieri dat Mozart langzaam maar zeker aan populariteit wint, en zo een bedreiging vormt voor al Salieri’s verworvenheden. Hij besluit dit niet over zich heen te laten gaan. Wat volgt is een eenzijdige vorm van rivaliteit tussen Mozart en Salieri. Salieri weet Mozart weg te pesten uit zijn kring, maar Mozart blijkt echter veelzijdiger dan gedacht. Hij gaat het theater in. Salieri beseft dat hij met groter gereedschap moet komen om Mozart te vernietigen en vindt inspiratie in Mozart’s stroeve relatie met diens vader. De strenge Leopold Mozart reisde door Europa met zijn kinderen en ziet zichzelf als de aanjager achter Mozart’s carrière. Mozart zet zich echter steeds meer af tegen de man, maar merkt dat zijn vader nog steeds als een grote donkere schaduw over zijn leven waart. Salieri weet deze zwakke plek feilloos te vinden en op slinkse wijze uit te buiten. Terwijl Mozart schrijft aan zijn beroemde opera ‘Don Giovanni’, vereenzelvigt hij zichzelf steeds meer met het titelpersonage tot hij zelf door een gestorven rivaal naar de hel wordt gesleept.

Het blijkt goed genoeg. Terwijl Salieri steeds wanhopiger naar openingen zoekt om Mozart neer te halen, raakt de jonge muziekmaker steeds meer in zichzelf gekeerd. Met een laatste krachtsinspanning hoopt hij zijn nalatenschap veilig te stellen.

Amadeus is een klassieker onder muziekfilms in de letterlijke zin van het woord. In de film wordt veel aandacht besteed aan de klassieke stukken van Mozart, zoals ‘Don Giovanni’ en zijn ‘Requiem’. Waar deze muziek in het oor van de moderne luisteraar misschien stoffig klinkt, weet Amadeus goed weer te geven hoe innovatief en sprankelend de stukken in Mozarts tijd waren. F. Murray Abraham vertolkt de intrigant Salieri met verve. Het is een jaloers, elitair mannetje, maar tegelijkertijd weet de acteur toch sympathie voor het personage op te wekken. En hoewel je de tragedie ziet aankomen, zijn de laatste paar scènes onder begeleiding van het Requiem toch een klap in het gezicht. Amadeus is daarmee een fijne kijk- maar vooral luisterervaring.