Stanley H.

Als het een bedacht scenario was, had regisseur Tim Oliehoek naar eigenzeggen het verhaal van Stanley Hillis direct de prullenbak in gekieperd. Het levensverhaal van de bankovervaller en drugscrimineel lijkt ongeloofwaardig, maar is daarom niet minder waar. De vierdelige verfilming van het leven van Stanley H. resulteert dan ook in spannende geschiedenisles, waarbij de kijker zich regelmatig af zal vragen of het echt zo is gegaan. En meer dan we misschien zouden willen is het antwoord: ja, zo ging het echt.

De Haagse Stanley Hillis begint zijn criminele leven als bankovervaller. Overvallen waarvan Stanley zijn leven lang blijft benadrukken dat ze geweldloos waren. In de eerste aflevering van de nieuwe NPO serie Stanley H. zien we dan ook hoe zo’n bankroof bijna beleefd verloopt. ‘Is dit je eerste overval?’ vraagt een als vrouw verklede Hillis aan de bankmedewerkster. ‘Je doet het goed hoor.’ Toch wordt de Hagenees uiteindelijk gearresteerd voor een overval waarbij hij, opnieuw volgens zijn eigen woorden, nooit de trekker overhaalde maar er toch een agent zwaargewond raakte. Stanley zit echter nooit lang vast, want hij weet meerdere malen en uit diverse gevangenissen te ontsnappen.

De meest bekende ontsnapping, uit de Bijlmer Bajes in 1985, verliep uiterst knullig zo is ook in de serie te zien. Stanley weet zich af te zonderen tijdens het luchten en klimt met slechts een touw over de muur van de Amsterdamse gevangenis. Het is hartje winter en de omliggende gracht die ontsnappingen zou moeten voorkomen is bevroren. Hillis loopt zo over het water de gevangenis uit en schuift niet lang daarna aan in de talkshow van Sonja Barend. In een interview, dat toen en nu flink bekritiseerd is, wil Stanley nog maar even benadrukken dat hij helemaal niet zo gevaarlijk is. Het is een charmeoffensief van wat misschien wel de eerste knuffelcrimineel van Nederland werd.

En hiermee begint het absurde verhaal van Stanley H. pas. Want als Hillis hoort over de plannen van een speciaal onderzoeksteam dat als doel heeft de erven van een van Neerlands topcriminelen Klaas Bruinsma op te sporen, ruikt de gewiekste straatjongen een kans. En hij krijgt gelijk.

Het leek het interregionaal samenwerkingsverband van politie en justitie dat beter bekend is als IRT, namelijk een goed idee om drugstransporten zonder controle of ingrijpen door de douane te laten gaan. Hoop was dat ze op die manier zouden ontdekken wie de touwtjes bij deze handel in handen had, maar het liep uit op een van de grootste blamages in de recente Nederlandse historie. Het gemak waarmee Hillis en de zijnen drugs het land in weten te smokkelen is ongekend. Dankzij de zogenoemde IRT-affaire blijven de drugscriminelen dan ook lang ongestraft, want al het bewijs uit die tijd wordt ongeldig verklaard vanwege het dubieuze handelen van politie en justitie.

Wanneer politie en justitie zelf, op zijn minst gedeeltelijk, de antagonist dreigen te worden en een crimineel zo sympathiek is als de Haagse Stanley, ligt het risico op de loer dat een serie over zijn leven (te) veel sympathie opwekt. Die verleiding weten de makers gelukkig te weerstaan. Tim Oliehoek en schrijvers Robert Jan Overeem en Jan Harm Dekker, laten weliswaar in het midden of Hillis tijdens zijn bankovervallen geweld gebruikte, maar schuwen niet om ook die andere kant van het criminele leven van Stanley H. te laten zien.

Want dankzij zijn succes verandert Hillis meer en meer in een megalomane en gewelddadige versie van zichzelf. Een omschakeling die acteur Jeroen Spitzenberger bijzonder goed weet neer te zetten. De sympathieke straatjongen uit Den Haag is in deze serie net zo geloofwaardig als de gewetenloze drugsdealer die uiteindelijk besluit om zijn tegenstanders op te blazen. Het lijkt wel of Spitzenberger hiervoor goed gekeken heeft naar Bryan Cranston in Breaking Bad, die natuurlijk als geen ander de omschakeling tussen familieman en moordenaar wist te spelen in de rol van Walter White.

De serie staat sowieso duidelijk op schouders van de film- en televisiegeschiedenis. Oliehoek is niet alleen filmmaker maar ook -liefhebber. Zo zijn er scènes die sterk doen denken aan klassieke James Bond films en Tarantino’s Reservoir Dogs. Daarbij wordt er regelmatig gebruik gemaakt van archiefbeelden en zijn sommige scènes en beelden zeer precieze kopieën van beelden die in de tijd van Hillis de media haalden. Een techniek die we kunnen kennen uit de hit-serie Narcos waarin eenzelfde spel met fictie en realiteit gespeeld wordt met het leven van Pablo Escobar. Die verwijzingen zijn gedurfd, want het dreigt soms wat kitscherig te worden. Maar uiteindelijk resulteert die liefde voor grote Amerikaanse series vooral in een ‘production value’ die in Nederlands drama nog te weinig te zien is.

Toch lukt het Oliehoek niet helemaal om weg te blijven van de valkuilen die we vaak ook in de Amerikaanse (true)crime-series terugzien. De geromantiseerde verhaalelementen van een vader die behalve misdadiger ook ‘gewoon’ ouder probeert te zijn, voelen hier en daar wat opgelegd en gezocht. Dat vergeef je echter snel, aangezien dit nog wel het minst ongeloofwaardig is aan het verhaal van Stanley.