Pájaros de verano

Twee jaar na het prachtige El abrazo de la serpiente is het regieduo Christina Gallego en Ciro Guerra terug met Pájaros de verano. Geen stemmig zwartwit, zoals in El abrazo, maar juist verzadigde kleuren geven het beeld textuur. Ook het omvattende sounddesign, waarin insecten door niet makkelijk identificeerbare instrumenten worden vergezeld, maakt van Pájaros de verano een opslokkende ervaring. Ergens in het noorden van Colombia danst in de jaren zestig de vers huwbare Zaida (Natalia Reyes) met haar aanstaande verloofde Rapayet (José Acosta) de yonna. Het is een traditionele dans van de hechte Wayuu-clan, waarin de vrouw gewikkeld in een rode doek als een vogel haar partner opjaagt.

In vijf hoofdstukken omvat de film twee decennia waarin de clan via Rapayet in de ban raakt van het geld en de levensstijl die de Amerikanen in ruil voor wiet met zich meebrengen. Rapayet is een ambitieuze jongeman die tussen twee werelden in staat. Aan de ene kant de afgesloten inheemse Wayuu, en aan de andere kant het snel veranderende Colombia, waar de wiethandel een vliegensvlugge weg naar geld betekent. Ursula (Carmiña Martínez), de moeder van Zaida, is een woorden-boodschapper. Ze leest dromen en ziet overal voortekenen maar houdt er tegelijkertijd als matriarch een zeer pragmatische kijk op de wereld op na. Op cruciale momenten compromitteert zij haar spiritualiteit en geeft ze Rapayet meer ruimte voor zijn drugshandel dan de geesten toelaten. De ezel wordt verruild voor een auto’s, het hutje voor een afgelegen modernistisch bouwwerk op de dorre vlaktes en het praten met de geesten voor het strelen van de geldwolven.

Eer speelt voor de Wayuu een cruciale rol in de manier waarop ze zich tot de (buiten)wereld verhouden. Waar het woord is, is eer. Waar eer is, is vrede. Een hele set complexe regels dicteert hoe op welke manier onrecht moet worden opgelost. Het woord voor vreemdeling, aliyuuna,staat ook voor de Wayuu die zich niet eervol hebben gedragen. Vervreemd van de clan en zichzelf is er geen weg meer terug naar de kern. Het is een passende metafoor in een film waarin iedereen zich gaandeweg van de eigen waardes en elkaar vervreemdt en er geen weg terug meer lijkt te zijn. De wiet staat voor de manier waarop invloed van buitenaf zich manifesteert en als een parasiet alles van binnenuit uitholt en opvreet.

In een paar korte scènes groeit de clan uit tot volleerde drugs-telers die efficiënt oogsten en inladen. De spanning die hierdoor tussen de oude en nieuwe wereld ontstaat wordt prachtig weergegeven in de scène waarin Zaida en Rapayet innig verstrengeld in een traditionele hangmat liggen naast een onbeslapen kingsize bed. Ook haar uiterlijk is een vector voor alle veranderingen waar de clan aan onderhevig is. Haar traditionele gewaad en de afwezigheid van opsmuk verruilt ze in het volgende hoofdstuk voor gouden oorbellen en blauwe oogschaduw. Even later wordt dit aangevuld met een opzichtig gouden horloge en lakleren tas. Pájaros de verano heeft een duidelijk aanwezige etnografische blik en kijkt naar de teloorgang van een rijke cultuur en traditie die niet bestand is tegen de infiltratie van vreemde normen en waarden. Als tegenhanger van het verfijnde spel van Acosta, Reyes en Martinez zijn de Amerikaanse acteurs met hun karikaturale accenten episch slecht. Het maakt allemaal niet uit. Gallego en Guerra bouwen hun film met geduld op, meer als Griekse tragedie dan als misdaadfilm.  Naïeve vrienden die een goede deal ruiken worden leiders van rivaliserende facties in oorlog. Toch is er zoveel aandacht en respect voor het culturele ecosysteem dat de drugshandel niet de hoofdzaak wordt, maar eerder een venster om te kijken naar huwelijken, geboortes en begrafenissen. Oftewel, het leven.