De Luizenmoeder: geen harde grappen

Ik zie elke dag vijftig mensen op Facebook vragen of ze de enige zijn die niet naar De Luizenmoeder kijkt. Dan weet je dat een programma een hit is. Veel van de mensen die heel saai gewoon wel naar De Luizenmoeder kijken, lijken het programma te waarderen omdat het zo politiek incorrect is. Maar dat is het niet.

Angela de Jong, televisiecolumnist voor het AD, omschreef De Luizenmoeder na de eerste aflevering als ‘een comedy waar Sylvana Simons rode vlekken van krijgt en types als Sunny Bergman het apezuur.’ Nu ben ik in de ogen van De Jong vast een ‘type als Sunny Bergman’, dus ik was wel benieuwd. De Luizenmoeder bleek een heel aardige Nederlandse variatie op een aantal recente Britse en Amerikaanse sitcoms: vooral de Amerikaanse versie van The Office lijkt een inspiratiebron. Net zoals die serie combineert De Luizenmoeder herkenbare personages en mild-pijnlijke humor met een traditionele sitcom-plotstructuur.

In de eerste aflevering komt tijdens een ouderavond een zwarte man de klas binnen. Juf Ank (Inge Warringa) vertelt hem dat hij nog even moet wachten voordat hij het lokaal kan schoonmaken. De man blijkt echter de vader van een kind te zijn. Niet De Luizenmoeder op z’n best: de grap is clichématig, het soort ongemakkelijke situatie dat we de afgelopen tien jaar in talloze sitcoms voorbij zagen komen. Maar wat het niet is, is politiek incorrect. Het doelwit van de grap is duidelijk: dat is Juf Ank met haar vooroordeel. Volgens Angela de Jong is Juf Ank iemand die zegt waar het op staat — waar ze dat beeld vandaan haalt, geen idee. De Jong vergeleek De Luizenmoeder zelfs met de transfobe grappen van Voetbal Inside: ‘Ten diepste doen beide programma’s precies hetzelfde. Ze leggen de vinger op de doorgeslagen politieke correctheid.’ (Terzijde: De Jong bedoelt dat De Luizenmoeder de vinger op de zere plek legt, maar is in de war met de uitdrukking ‘ergens de vinger niet op kunnen leggen’; humor en taalvaardigheid gaan vaak samen.) Ook Hugo Borst vergeleek beide programma’s met elkaar, waarbij hij terecht opmerkte dat er over De Luizenmoeder nauwelijks ophef is.

Dat komt doordat De Luizenmoeder de pijlen niet richt op minderheden, maar doorgaans juist op (al dan niet goedbedoelende) mensen in een machtspositie. Ook de overdreven politiek correcte directeur Anton (mooie rol van Diederik Ebbinge) valt daaronder: hij is een David Brent, alleen politiek correct omdat hij populair wil zijn en blind voor zijn eigen vooroordelen. In de meest recente aflevering verzint hij een alternatief voor het Sinterklaasfeest: Winterklaas, met ijsberen in plaats van Zwarte Pieten. Wanneer zwarte vader Kenneth (André Dongelmans) zich opgeeft om ijsbeer te spelen, wijst Anton hem af omdat hij elke associatie met Zwarte Piet wil vermijden. Maar als er een journalist van de lokale krant langskomt, laat hij de kans niet onbenut grijnzend met zijn arm om Kenneths schouder op de foto te gaan. De hypocriete witte ‘goedbedoelers’ zijn hier het onderwerp van satire. Niet ‘de Sylvana’s’.

De aflevering werd in elk geval goed ontvangen op Twitter, waar veel kijkers het prachtig vonden hoe de discussie belachelijk gemaakt werd. Dat was ook zo, maar wat deze kijkers leken te missen was de scene waarin Juf Helma (Leny Breederveld) haar klas woedend aanspoort om zo hard mogelijk over Zwarte Piet te zingen. Of de Telegraafkop die het krantje uiteindelijk gebruikt voor het bericht: ‘Basisschool zwicht voor Islam’. Met andere woorden: ook types als Angela de Jong zijn het doelwit. En trouwens, kijk eens naar Hannah (Jennifer Hofman), de luizenmoeder uit de titel en het meest nuchtere personage in de serie. Waar veel ouders hun kind als Zwarte Piet naar school laten gaan, heeft zij haar dochter geschminkt met paarse vegen.

Niet dat De Luizenmoeder in deze discussie een kant kiest. Maar evenmin is het een programma van de Family Guy-school: hoe harder de grap, hoe beter. De satire van De Luizenmoeder is scherp en goed geobserveerd, maar allesbehalve ‘snoeihard’, zoals De Jong schreef. De Luizenmoeder verdient de hoge kijkcijfers (volgens de laatste berichten waren het er deze zondag 70 miljard), maar niet de South Park-reputatie.

Om nog maar te zwijgen van kijkers die Juf Anks bewust irritante begroetingsliedje zelf gaan zingen; dat zijn de types die na Extras zonder ironie ‘Are you having a laugh?’ riepen. Wat fans betreft is De Luizenmoeder een Nederlandse Rick & Morty.