LIFF 2018: Jehova en de moeder van Carrie

Op het Leiden International Film Festival vertellen Apostasy en The Miseducation of Cameron Post over een Jehova-gemeenschap en een LGBT-bekeringskamp. Waar ligt de balans tussen boodschap en drama als er religiekritiek om de hoek komt kijken?

In Apostasy worstelt een meisje uit een Jehova-gezin (Molly Wright) met de bloedtransfusie die ze op jongere leeftijd moest ondergaan. De zware nasleep zit hem niet in medische complicaties, maar in de handvol Bijbelteksten die haar vertelt hoe zondig die daad nu eigenlijk was. Ondertussen zit de rebellerende zus (Sascha Parkinson) van de dienende en introverte Alex met een groter probleem: ze raakte zwanger buiten de kaders van het heilig verklaarde huwelijk. Het ouderlijk huis, gerund door de ideologisch vastgeroeste moederlief (Siobhan Finneran), en de plaatselijke Jehova-gemeenschap zijn de decors waartegen processen van twijfel, conflict en ontworsteling zich zullen voltrekken.

Films als Disobedience en The Children Act lieten dit jaar al zien dat dit soort verhalen in trek zijn. Niet zelden is keuzevrijheid het sleutelwoord, verpakt in een set van waarden die we ‘seculier’ of ‘modern’ noemen. Filmmakers rekenen met hun boodschap op de goodwill van hun publiek. Welk risico loop je immers, als je een dominant geworden wereldbeeld afzet tegen ideeën die een maatschappelijke meerderheid als schrijnend en achterhaald beschouwt? Heftig jageknik gegarandeerd.

Let wel: de laatste indruk die ik hier wil wekken is dat we de ideeën die deze films bekritiseren maar weer terug moeten omarmen. Sterker nog, filmmakers hebben doorgaans goede redenen om een dubieus moreel appel te bevragen. Niemand zal betwisten dat we het leven van een kind boven religieuze waarden dienen te stellen. De kritiek is hier veel eerder dat de boodschap van deze boodschapfilms vaak ten koste gaat van nuance, en, dat vooral, van dramatische diepgang. ‘Seculier’ en ‘religieus’ worden zo scherp met elkaar gecontrasteerd dat verdere reflectie van het publiek bijzaak is. Ondertussen moeten acteurs in hun spel de strijd aangaan met de rechtlijnige ideeën die hun personages bestaansrecht geven; hun acties en uitspraken dragen het gewicht van een succesformule. Authenticiteit verliest het van een alternatieve moraal. Wat is het verschil tussen een preek en een politiek pamflet?

Apostasy heeft het geluk dat de castleden relatief onbekend zijn, en daardoor nieuwsgierigheid opwekken. De jonge Alex, zo begrijpen we, is onzeker en emotioneel breekbaar. Dat wekt sympathie op. Toch blijkt de focus ook hier al snel te liggen op de hardhandige raad en daad binnen de gemeenschap; na een curieuze plottwist concentreert de film zich op de bizarre realiteit van sociale excommunicatie. Na negentig minuten voel je je even gesterkt als moedeloos in een andermaal bevestigd stukje kennis. Als je voor het kijken van Apostasy al dacht dat die hard Jehova’s hele nare mensen waren, denk je dat nu nog steeds. Moet dat dan de boodschap zijn van de thematisch ingekleurde boodschapfilm?

Gelukkig kan het ook anders. Indieregisseuse Desiree Akhavan (Appropriate Behavior) maakt met The Miseducation of Cameron Post een film die in de marge telkens haar vizier bijstelt. Akhavan concentreert zich geruime tijd op een compleet verwrongen beeld van tienerseksualiteit, deftig in stand gehouden door een internaat dat de jongvolwassen Cameron (Chloë Grace Moretz) voor haar homoseksualiteit ‘behandelt’. Het script wisselt stuivertje tussen persiflage en het bevragen van emotioneel misbruik. De ‘moeder Carrie’ van dienst (geen toeval, want Moretz speelde in de remake en er zit een verwijzing in het script) lijkt de oerzonde te hebben uitgevonden, en een aantal van haar bekeerde discipelen zet zich wel heel scherp tegen Cameron af. Een drie-eenheid met Jane (Sasha Lane) en Adam (Forrest Goodluck) is vanzelfsprekend. Zij zijn als enigen onvatbaar voor het verwrongen staaltje genderpolitiek, net als Cameron. Tenminste, zo lijkt het.

Want hoeveel gelach Moretz’ sarcastische reacties in Leiden ook garandeerden, haar personage verandert. Er is een moment waarop ze het aangedragen zelfbeeld van het internaat halfbewust even overneemt: er is een ingrijpend accident nodig om de verhoudingen terug op scherp te zetten. Maar als Cameron het onrecht ter plaatse vervolgens ingetogen aan de kaak stelt, wordt dat niet aangegrepen voor een prekerig einde. Akhavan vergeet de grijstinten niet en geeft ruimte aan sfeer en drama. Door de boodschap iets af te zwakken versterkt ze haar. En door de focus subtiel te verleggen verandert ze de identiteit van film en personage: dit is geen pamflet, maar een coming of age-film. De kracht schuilt zo in het hoe, niet in het wat. In grote lijnen kan Apostasy een voorbeeld nemen aan Cameron Post.

Het LIFF loopt nog door tot en met a.s. zondag 11 november.