In den Gängen

Er klinkt bijna niets deprimerender dan een nachtdienst in een groothandel. Eindeloze, systematisch opgestelde gangen met duizenden van dezelfde producten, badend in TL-verlichting en alle werknemers gehesen in dezelfde blauwe, klinische jasjes. Een industrieterrein omkaderd door ijzeren hekken en prikkeldraad, als een soort commerciegevangenis. Je begint en eindigt je dienst in het donker, dus je tijdsbesef verdwijnt. In den Gängen van de Duitse regisseur Thomas Stuber bewijst het tegendeel. Deze film laat zien hoe werken in groepsverband juist kan werken als een remedie tegen eenzaamheid, ongeacht de werkplek, dienst en functie.

Het verhaal is klein, maar fijn. De teruggetrokken en verlegen Christian is onlangs ontslagen als bouwvakker. Om toch nog brood op de plank te krijgen begint hij in de nachtploeg te werken in een supermarkt in Leipzig. Hiermee begeeft hij zich in een voor hem totaal nieuwe, onbekende wereld: de lange gangpaden, de drukte aan de kassa’s, de heftrucks. Bruno, van de drankafdeling, neemt hem onder zijn hoede en wordt al snel een vaderlijke vriend voor hem. Hij leert hem alle kneepjes van het vak en leert hem geduldig de heftruck te bedienen. Iets wat niet van een leien dakje gaat in het begin.

In de gangpaden ontmoet hij de mysterieuze en charmante Marion van de zoetwarenafdeling. Het koffiezetapparaat wordt hun dagelijkse ontmoetingspunt, met een tropisch palmbomenbehangetje op de achtergrond. Marion is getrouwd en Christians gevoelens voor haar lijken onbeantwoord te blijven, ondanks haar voorzichtig kenbaar gemaakte interesse. Als Marion op een dag niet op haar werk verschijnt, begint Christian weer in zijn destructieve patronen te vervallen. Hij raakt langzaam geobsedeerd door haar aan- en afwezigheid, begint haar voorzichtig te stalken en vlucht in de drank. Ondertussen maakt hij langzaam maar zeker steeds meer deel uit van de groothandelsmarkt en het team. Zijn werkdagen, rijdend in heftrucks, koffiedrinkend en sigaret rokend, betekenen veel meer voor hem dan op het eerste gezicht lijkt.

De film is traag en lang, net als de werkdagen van de werknemers van deze supermarkt. Hij mist een plot of duidelijk verhaal, net als de levens van de hoofdpersonages. Zij leven hun levens op de automatische piloot; elke werkdag is vergelijkbaar met de vorige. Opstaan, met de bus of auto naar het werk, lossen, laden, lunch, koffie, sigaret, terug naar huis, slapen, opstaan. Het is geen wonder dat zowel Marion als Christian blij verrast zijn door elkaars onverwachte verschijning. De dagelijkse interactie geeft ze beiden de broodnodige energie, een reden om uit te kijken naar de volgende werkdag en de volgende ‘15’: een koffie- en sigarettenpauze van een kwartier. Helaas wordt deze band niet veel verder uitgediept dan wat gesprekken bij het koffieapparaat, wat blikken over en weer, wat korte lichamelijke aanrakingen en wat mislukte stalkpogingen van Christian. Er wordt gesuggereerd dat Marion niet gelukkig zou zijn met haar man en dat hij haar niet goed behandelt, maar er wordt niet duidelijk waarom. Waar Christian vandaan komt en hoe hij zich voelt blijft ook een raadsel, al valt dat laatste wel af te lezen aan zijn trieste puppy-ogen.

Ik vermoed dat deze blijvende oppervlakkigheid niet aan de acteerprestaties ligt, maar aan het script. De keuze voor acteurs is namelijk onberispelijk. Stuber heeft de twee rijzende sterren van de Duitse cinema gecast. De rol van Christian wordt gespeeld door Franz Rogowksi. Hij komt oorspronkelijk uit de theater- en danswereld, maar dat hij een sterk staaltje kan acteren heeft hij wel bewezen in onder andere Victoria (2015) en Transit (2018). Zijn intense blik en gelaatstrekken doen sterk denken aan een mix van de jonge Joaquin Phoenix en Ed Westwick. De rol van Marian Koch wordt gespeeld door Sandra Hüller, die haar acteertalent ook al meerdere malen heeft bewezen, onder meer met haar fantastische hoofdrol in Toni Erdmann (2014). Het enige wat valt aan te merken op haar verschijning in In den Gängen, is dat deze niet frequent genoeg is.

Het verhaal doet sterk denken aan dat van Cashback (2006); een film over een jongen die begint te werken in de late nachtploeg van de plaatselijke supermarkt, waar hij zijn slapeloosheid kan doden en zijn artistieke verbeeldingskracht de vrije loop krijgt. In den Gängen kan naar mijn mening niet tippen aan deze ‘supermarktfavoriet’ (als dat een genre is); daarvoor mist hij in vergelijking de nodige dosis humor, fantasie, snelheid en diepte. In den Gängen wordt omschreven als een ‘komisch drama’, maar zowel de komische als de dramatische aspecten liggen zo verscholen onder een alledaagse stilte en orde van alledag, dat je er echt naar op zoek moet gaan. Als je hier echter je best voor doet, stuit je wel op wat mooie, onverwachte momenten.

Hoe dan ook is er nog genoeg om van te genieten. Stuber en cinematograaf Peter Matjasko maken uitstekend gebruik van de opvallend symmetrische geometrie van de supermarkt. De soundtrack wisselt klassieke stukken af met bluesy rock, balancerend op de grens tussen pijnlijke romantiek en standvastigheid. De banden die onderling worden aangegaan zijn hartverwarmend, ondanks de oppervlakkigheid. De relatie tussen Marion en Christian had wat verder uitgediept en onderzocht mogen worden, maar bevat een paar ontroerende momenten, waaronder de eskimogroet in de koeling en de kerstborrel waarbij ze stiekem elkaars hand vastpakken. Een tragische gebeurtenis op de afdeling maakt duidelijk dat er een hechte gemeenschap is ontstaan op de werkvloer; een plek die voor velen als thuis is gaan voelen. En dat is toch een hartverwarmende noot om mee te eindigen.