Hoe feministisch zijn gewelddadige vrouwen?

Kick-ass vrouwen: het Imagine Film Festival wijdde er een paar maanden geleden nog een programma aan. Vrouwelijke personages die hun mannetje kunnen staan qua geweld, daar zien we er steeds meer van. Maar uit feministische hoek komt ook kritiek.

De kritiek

Anita Sarkeesian zei bijvoorbeeld op Twitter, over Mad Max: Fury Road:

Feminism doesn’t simply mean women getting to partake in typical badass “guy stuff”. Feminism is about redefining our social value system. Sometimes violence may be necessary for liberation from oppression, but it’s always tragic. Fury Road frames it as totally fun and awesome.

en

It makes me profoundly sad that mainstream pop culture now interprets feminism to mean “women can drive fast and stoically kill people too!” We’re starved for representations of powerful women but we need to re-imagine concepts of power & move beyond the glorification of violence.

Anna Biller schreef, in een essay op haar blog over de misogynie van slashers:

The message in these films is that violence equals power. But using violence to gain power is not a viable tool for women in a patriarchal society in which they are physically weaker and in which physically assaulting others is against the law, so these films operate almost entirely within the realm of fantasy.

Lena Wilson schreef recentelijk in haar recensie van Revenge, een fascinerende, door een vrouw (Coralie Fargeat) geregisseerde rape-revenge film die in dat programma op Imagine draaide:

Game developers and filmmakers alike seem to think that, in order to achieve gender parity in on-screen representation, women should get the same treatment. It becomes “feminist” for women to solve their problems by beating the shit out of them. If rape is the pinnacle of male disregard for female life, what do we accomplish by presenting a protagonist who gleans and internalizes that violent indifference? Our protagonist is transformed, but she converts from one male fantasy to another: wide-eyed damsel to hardened action hero.

Giftige mannelijkheid

Patriarchale samenlevingen zijn grotendeels gestoeld op twee poten. De eerste poot is een van de weinige écht biologische verschillen tussen mannen en vrouwen: dat mannen gemiddeld meer spiermassa hebben. De tweede poot is het recht van de sterkste. De twee poten samen vormen de basis voor het zien van vrouwen, het ‘zwakke geslacht’, als ondergeschikt. Die twee poten leiden ook tot haantjesgedrag, tot angst bij sommige mannen voor het tonen van enige zwakte: kortom, tot veel aspecten van toxic masculinity. Als je je gevoel van superioriteit ontleent aan hoe sterk je bent, is het tenslotte doodeng om toe te geven dat je misschien een gevecht zou kunnen verliezen.

Het is natuurlijk niet zo dat elke man een gevecht zou winnen van elke vrouw. Zelfs als je minder spiermassa hebt kan je als vrouw trainen in technieken waarin het niet alleen om brute kracht gaat. Je kan ook, zoals de hoofdpersoon van Revenge, Jen, gebruik maken van geavanceerde wapens. Biology is not destiny.

Het punt van Sarkeesian, Biller en Wilson is in feite dat al die manieren om de eerste poot te verzwakken niet feministisch zijn zolang je de tweede poot ongemoeid laat, of in hun ogen zelfs omarmt. Feminisme gaat om gelijkheid en gelijkwaardigheid ondanks verschillen in spiermassa. Het is mooi dat sommige vrouwen – Furiosa, de Final Girl, Jen – kunnen winnen van mannen. Maar voor veel vrouwen (inclusief ondergetekende) is dat niet haalbaar. Zijn die vrouwen dan minderwaardig?

Écht feministische films moeten zich volgens deze kritiek concentreren op het bekritiseren van de verheerlijking van geweld, in plaats van te tonen dat vrouwen via geweld kunnen overwinnen.

Gewelddadige fantasieën

Zoals gezegd: ik ben niet sterk. Ik heb ook niet de illusie dat ik in een actie- of horrorfilm via geweld zou kunnen winnen. Ik weet niet eens of ik het zou willen – ik ben redelijk pacifistisch ingesteld. De redenering hierboven vind ik niet onlogisch.

Tegelijkertijd: ik heb genoten van Fury Road en van Revenge. Op een andere manier dan dat ik wel vaker van gewelddadige films geniet. De films raakten iets in me: ze leken heel direct te antwoorden op de diepgewortelde, ondergrondse, intense woede en onmacht die je als vrouw in een patriarchale maatschappij kan voelen.

Toen ik alweer bijna vijf jaar geleden beroofd werd wist ik heus wel dat geweld niets had opgelost. Ik was me ervan bewust dat die drie jongens waarschijnlijk eerder medelijden dan wraak verdienden. Dat mijn leven eindeloos veel beter en leuker is dan dat van hen. Maar ik heb wél in de maanden erna zo’n beetje alle She-Hulk-strips gelezen. Het hielp bij het verwerken om af en toe te fantaseren over hoe ik uit woede groot, groen en gewelddadig zou kunnen worden.

Die films, die strips: ze werken bovenal als fantasie. Niet als bevestiging van het idee dat kracht macht maakt. Niet als aanklacht tegen mij en andere vrouwen die zeker niet kunnen doen wat die vrouwelijke heldinnen doen. Gewoon. Als manier om me even te verliezen in een wereld waarin mannen er achter komen dat ze vrouwen beter niet kunnen onderschatten. In een wereld waarin mannen er niet van uit kunnen gaan dat ze elk gevecht zullen winnen.

Die fantasieën zijn prima van de werkelijkheid te scheiden. Sterker nog: de films waar we het over hebben pretenderen helemaal niet realistisch te zijn. Fury Road heeft een man met een vuurspuwende gitaar. Slashers hebben vrijwel altijd bovennatuurlijke trekjes. En Revenge? Die film wordt door veel kijkers die niet helemaal doorhebben wat Fargeat probeert te doen bekritiseerd omdat ze hem ‘onrealistisch’ vinden.

Feminisme is niet: perfectie eisen

Daarom kan ik me toch niet scharen achter de hierboven beschreven feministische kritiek. Want hoe feministisch is het om vrouwen deze fantasieën te misgunnen? Hoe feministisch is het om van vrouwen te verwachten dat ze nooit gewelddadige gedachten hebben? Kunnen we niet beter éérst al die films aanpakken die echt geweld gepleegd door mannen verheerlijken, in plaats van films die voor vrouwen bevredigend kunnen zijn aan te vallen?

Daar komt bij: natuurlijk is het aanvallen van de tweede poot cruciaal. Maar dat betekent niet dat ladder niet kan gaan wankelen door kleine deukjes in de eerste poot. Als mannen ontdekken dat hun fysieke superioriteit helemaal niet zo vanzelfsprekend is gaan ze misschien zélf wel iets minder hechten aan de wet van de sterkte. Of ze beseffen opeens een beetje hoe het is om de fysiek zwakkere te zijn.

Ik ben in ieder geval nog steeds blij met Mad Max: Fury Road, met Revenge en zelfs met sommige slashers. Ze zijn wellicht niet het feministische ideaal. Maar een film hoeft niet in alle opzichten perfect feministisch te zijn om een feministisch doel te kunnen dienen – en om feministische harten sneller te doen kloppen.