Flashback: The Spiral Staircase

Het opkomend nazisme in Europa in de jaren 30 van de vorige eeuw bracht veel kunstenaars ertoe in de VS een veilig heenkomen te zoeken. Hierdoor kende Hollywood een aanwas van filmmakers uit Duitsland en omliggende landen, die in hun culturele DNA een voorliefde voor duisternis, fatalisme, grimmige sprookjes en morele vertellingen met zich meedroegen. Gerenommeerde Europese cineasten als Fritz Lang, Billy Wilder en Robert Siodmak zetten zo hun carrière in Amerika voort. Laatstgenoemde werkte met Edgar G. Ulmer (vanaf 1923 ook een emigré in de VS) in Duitsland al samen aan de befaamde ‘stadssymfonie’ Menschen am Sonntag (1929), waarbij Billy Wilder en Roberts broer Curt Siodmak voor het scenario tekenden. In Amerika maakte Robert Siodmak, naast The Dark Mirror (1948) en de klassieke film noir The Killers (1946) tevens de ijzersterke, zij het minder bekende, thriller The Spiral Staircase (1946).

Gebaseerd op Ethel Lina Whites roman Some Must Watch (1933) vertelt The Spiral Staircase het verhaal van Helen (Dorothy McGuire), verzorgster van de bedlegerige maar eigengereide Mrs. Warren (Ethel Barrymore). Mrs. Warren heeft twee zoons, de lichtzinnige Steve (Gordon Oliver) en de verantwoordelijke Albert (George Brent), een biologieprofessor. Albert toont interesse in Helen, maar zij is meer gecharmeerd van dokter Parry (Kent Smith), een jonge arts die sinds kort in het plaatsje waar Helen woont praktiseert. Steve vult zijn tijd met half gemeende avances richting Blanche (Rhonda Fleming), Alberts secretaresse.

De streek waar het afgelegen gotische landhuis van Mrs. Warren zich bevindt wordt opgeschrikt door een moordenaar die het op gehandicapte vrouwen heeft voorzien. Mensen in Helens omgeving vrezen voor haar, daar zij sinds het gadeslaan van de brand waarbij haar ouders omkwamen, door het trauma haar spraakvermogen heeft verloren. Wanneer de film begint treffen we Helen tijdens een filmvoorstelling (nog steeds een curiosum in 1916, het jaar waarin de film speelt) in het plaatselijke hotel. Op hetzelfde moment wordt in één van de bovenliggende hotelkamers een kreupele vrouw vermoord. Dit lugubere voorval noodzaakt Helen ertoe snel naar het huis van Mrs. Warren terug te keren. Terwijl zij tijdens een plotseling losbarstend onweer door de tuin van het huis rent, wordt zij door een onheilspellende schaduw gadegeslagen. Eenmaal binnen dringt Mrs. Warren er bij Helen op aan zo snel mogelijk het huis te verlaten, daar zij hier in groot gevaar verkeert…

Naast een spannende premisse en een sterke cast, kan The Spiral Staircase ook bogen op voortreffelijk camerawerk. De chiaroscuro beelden van director of photography Nicholas Musuraca maken optimaal gebruik van de in diepe schaduwen gehulde kamers, gangen en kelders van het gotische landhuis, waar in elke donkere hoek de moordenaar zich schuil kan houden. Met name de wenteltrap uit de titel, die de verschillende verdiepingen van het huis met elkaar verbindt en waar vooral de bedienden gebruik van maken, speelt hierin een belangrijke rol. In tegenstelling tot de grote trappartij, die centraal in het huis gelegen is en baadt in het licht, bevindt de wenteltrap zich op een donkere, meer verborgen plek in het huis. Deze geeft onder meer toegang tot de donkere kelders, een gegeven dat cameraman Musuraca tijdens de spannende ontknoping van de film effectief inzet wanneer de moordenaar zich vanuit de duisternis letterlijk blootgeeft in het licht, hetgeen hem fataal wordt.

Deze nadruk op de setting werd zo’n belangrijk element in gotische griezelfilms dat het huis waar het verhaal zich afspeelt vaak een personage op zich werd, zoals in bijvoorbeeld The Old Dark House (1932), The Mystery of the Wax Museum (1933), The House on Haunted Hill (1959), The Fall of the House of Usher (1960), The Innocents (1961) en The Haunting (1963). Onder gotisch wordt hier de architectonische stijl van de landhuizen waar het verhaal zich afspeelt verstaan, niet de periode in de 19e eeuw die literaire horrorklassiekers als Frankenstein (1818) en Dracula (1897) het levenslicht liet zien.

De aandacht voor de psychologie van de personages is eveneens een aspect dat The Spiral Staircase boven de middelmaat verheft. Naast het al genoemde psychologische trauma van Helen laten regisseur Siodmak en scenarioschrijver Mel Dinelli tevens zien hoe rigide, conservatieve opvattingen ten aanzien van mannelijkheid, kracht en zwakte personages geestelijk misvormen. Siodmak en Dinelli spelen hierin een listig spel met het publiek, dat middels subtiele hints voortdurend wordt misleid (tip: let op de spuuglok van professor Warren). De emotionele beproevingen waaraan de jonge Helen wordt onderworpen werken louterend: op het moment dat de moordenaar onschadelijk wordt gemaakt vindt zij door de schok haar stem weer terug. Hiermee wordt een eerder, in een droomscène opgeroepen schrikbeeld, waar Helen niet in staat is om haar aanstaande echtgenoot Dr. Parry haar jawoord te geven, definitief afgewend. De film eindigt met het beeld van Helen onder de schaduw van de spreekbuis van een telefoon, het symbool van haar opnieuw verworven stem.

Robert Siodmak en Mel Dinelli hebben zich wel wat vrijheden veroorloofd ten aanzien van Some Must Watch, de eerder genoemde roman van Ethel Lena White waarop de film gebaseerd is. Zo kan in Whites roman het hoofdpersonage spreken, en is de handeling gesitueerd in het contemporaine Engeland, niet het Amerikaanse New England van begin 20e eeuw waarin de film zich afspeelt. Verder hebben de titel van de film en het idee van een wenteltrap als thematisch element niets met Whites roman te maken, maar zijn beide ontleend aan Mary Roberts Rhineharts roman The Circular Staircase (1908).

Maar deze plottechnische vrijheden zijn de regisseur en scenarioschrijver ruimschoots vergeven wanneer het zulke degelijke, spannende en vakkundig gemaakte thrillers oplevert als The Spiral Staircase. Dit geldt bepaald niet voor de neerwaartse spiraal die de abominabele remake van de film uit 1975 geworden is. Hierin zien we Jacqueline Bisset, Christopher Plummer en John Philip Law door een soortgelijke plot heen modderen, maar zonder de visuele flair, sterke acteerprestaties en nagelbijtende spanning die het origineel kenmerken. Letterlijk doodzonde.