Cinematties: Avengers: Endgame

In a world gone mad…  we leven in een verwarrende wereld in chaotische tijden. Om grip te krijgen op de waanzin die zijn weerslag heeft op het witte doek, formeert Cine een team van specialisten om deze te doorgronden. If you have a problem, if no one else can help, and if you can find them, maybe you can hire the Cinematties!

Avengers: Endgame is de grootste film van het jaar en het voorlopige crescendo van een decennium aan Marvel-films. Redacteuren Eline Soumeru, Julius Koetsier, Luuk van Huët en Thierry Verhoeven doken de film in voor een diepgaande analyse. Ergo: het gaat stikken van de spoilers!

JK: Captain Marvel (Brie Larson) voegt zich bij de Avengers in de eerste van vele bedoelde juichmomenten, en met haar hulp wordt Thanos (Josh Brolin) gevonden en gevangen. De hoop lijkt echter alsnog verloren: hij heeft de Infinity Stones vernietigd. We blijven dus nog even in de melancholische sfeer waar Infinity War mee eindigde: Thor (Chris Hemsworth) slaat Thanos de kop af en accepteert dat er niks meer te doen valt. Vijf jaar later is iedereen bezig met pogingen het normale leven weer op te pakken.

TV: Ik baalde er aanvankelijk van dat de overgebleven Avengers alweer binnen een kwartier vrolijk in een ruimteschip zaten om verhaal te gaan halen bij Thanos, zonder stil te staan bij de geleden verliezen. Maar dat bleek een goede misleiding: Thanos heeft simpelweg gewonnen en hem nu doden gaat daar niets aan veranderen. Het zet aardig de toon voor de film. De wereld zal misschien kunnen helen maar dat maakt de geleden pijn niet minder tastbaar.

JK: Ik had trouwens wel wat meer willen zien van die wereld. Naast een paar rouwende mensen en de suggestie dat de wereldorde nog steeds niet hersteld is, zijn er weinig tekenen van de destructie die Thanos teweeg gebracht heeft. Hoe is bijvoorbeeld de oceaan eraan toe, nu de helft van alle vissen is verdwenen? Ik heb geen idee wat de invloed zou zijn van zo’n plotselinge verstoring van de balans (want dat was die vingerknip, hoe zeer Thanos ook het tegendeel mag beweren) maar ik kan me voorstellen dat de zeeën groen zien van de algen.

TV: Ik was zelf aangenaam verrast door de wijze waarop de wereld wordt geschetst. Eindelijk wat bezinning in de Marvel-wereld over de verliezen, nadat eerdere films vaak de grootste haast hadden daar overheen te stappen. De kunst is misschien afgekeken bij The Leftovers (waarin twee procent van de wereldbevolking verdwijnt, eveneens resulterend in existentiële twijfels en survivor’s guilt), maar dat kan ik als liefhebber van die televisieserie alleen maar kan toejuichen.

ES: Het is in ieder geval duidelijk dat het visie die Thanos voor ogen had (een opbloeiende en betere wereld) niet uitgekomen is. Niemand lijkt in staat om echt weer opnieuw te beginnen (of zoals in de praatgroep geleid door Steve Rogers duidelijk wordt, met heel veel moeite) en het leven op aarde staat zo goed als stil. Maar dat boeit niet, want zijn kop gaat er toch af.

LvH: Het zou mij niet verbazen als Marvel deze Post-Snappening setting gaat verkennen in een van de komende series voor hun eigen betaalzender, maar ik kan me voorstellen dat het budget op was zodat ze naast de hele cast, Rene Russo, Tilda Swinton, Michael Douglas, Robert Redford en half Hollywood, geen geld hadden om David Attenborough in te huren voor een mopje natuurdocumentaire. Daarnaast duurt de film al drie uur, mensen! Er zit wat haast bij. Ik vond dat de Russo’s prima een wereld neerzetten waarin details juist het grote verhaal vertellen.

JK: Nou, haast. De film neemt later flink de tijd; als Ant-Man (Paul Rudd) terugkeert uit het kwantumrijk met het idee om door te tijd reizen om de Infinity Stones uit het verleden te halen, duurt het een hele poos om Iron Man (Robert Downey Jr.) ervan te overtuigen nog eens mee te doen (vreselijke plotconventie) en daarna moet Thor met z’n neppe pens ook nog eens overgehaald worden.

TV: Dat niet iedereen gelijk aan boord is voor dit plan, vind ik eigenlijk wel passend. Alle Avengers-films gaan immers over de moeilijkheden van een samenwerking van bovenmenselijke personages die gedreven worden door ego, altruïsme of een combinatie daarvan. Thor zat in Infinity War al op het randje van waanzin nadat hij zowat iedereen in zijn leven had verloren:

https://www.youtube.com/watch?v=VrQjWr8bKQw

In Endgame zien we hoe zijn gefaalde charge tegen Thanos hem over de rand heeft geduwd. Tony bevindt dan weer zich aan een ander uiterste: hij heeft als enige niemand verloren en klampt zich daarom zo hard mogelijk vast aan wat hij heeft mogen behouden. Niet onredelijk dus dat hij wat tijd nodig heeft om tot inkeer te komen.

ES: Eens. Ieders rouwproces is anders. Overigens zijn Tony en Steve natuurlijk al geen vrienden meer sinds Civil War, wat nog maar eens duidelijk wordt als Tony terugkeert naar de aarde. Dat hij daarna niet meer zo happig is om de hort op te gaan met een belachelijk plan (helemaal nu hij dan zelf een gezin heeft) begrijp ik ook wel.

JK: Begrijpelijk, natuurlijk. Maar ook een clichématige en saaie conventie. Dan die tijdheist zelf: hoewel ze zogenaamd ontzettend rap die stenen moeten verzamelen, blijven ze even hangen voor een babbeltje met belangrijke personen die niet meer bestaan, terwijl de Russo’s de tijd nemen voor een sentimentele MCU-greatest-hits-compilatie.

LvH: Voor mij werkte het als een tierelier, maar ik ben dan ook al meer dan drie decennia Marvelfan. Als je mij in 2007 had verteld dat de grootste film van het jaar een scène zou hebben waarin de wapengeile buitenaardse wasbeer Rocket (Bradley Cooper) de depressieve dondergod Thor moed in moet spreken in Asgard, had ik je voor gek verklaard. Als op zichzelf staande film werkt Avengers: Endgame niet bijzonder goed, maar dat is ook de bewuste keuze van de gebroeders Russo om een passend slotstuk te maken voor de fans van de films.

ES: Endgame afrekenen op het feit dat de film niet op zichzelf staat vind ik sowieso een beetje flauw. Deze film sluit een verhaal af waar 21 films lang aan gewerkt is, als je dan bij het laatste deel baalt dat het niet op zichzelf staat, tja.

TV: Endgame wordt vanwege zijn tijdreisopzet volop vergeleken met Back to the Future Part II, maar ik moest vooral denken aan X-Men: Days of Future Past. Allebei superheldenfilms waarin een klein clubje overlevers middels tijdreizen een reeds verloren strijd alsnog probeert te winnen. Wat laatstgenoemde voor mij de betere film maakt, is hoe het aanvankelijk simpele plan steeds moet worden bijgesteld vanwege onvoorziene omstandigheden gecreëerd door personages die zich niet zomaar door een bezoeker uit de toekomst in de juiste richting laten duwen. In Endgame hoeft vrijwel nooit van het plan te worden afgeweken, waardoor het middenstuk zich nagenoeg precies voltrekt zoals de personages dat van tevoren hadden gehoopt. Maar in missiefilms zijn juist escalatie en improvisatie misschien wel de meest bruikbare elementen om de spanning op te voeren.

LvH: Nou ja, dat klopt niet helemaal. De Time-Heist loopt juist niet geheel volgens plan en daardoor moeten Iron Man en Captain America nog een sprong in de tijd maken om de laatste Infinity Stone te jatten. Daarna lijkt alles in kannen en kruiken: Bruce Banner (Mark Ruffalo) als Professor Hulk neemt de handschoen op en knipt met zijn vingers… en dan wordt de feestvreugde verstoord door Thanos uit 2014, die met zijn schip en zijn leger de party pooper uit komt hangen.

ES: Thanos-uit-het-verleden krijgt (dankzij een soort brain computer cross over van zijn ‘dochter’ Nebula (Karen Gillan)) vroegtijdig het resultaat van zijn snap-sessie te zien en is niet tevreden met het resultaat (‘jullie zijn allemaal ondankbaar’) en besluit dat de helft weg-snappen niet genoeg is. Dan liever helemaal opnieuw beginnen om er zeker van te zijn dat iedereen wel dankbaar is, waardoor hij eindelijk een kant van zichzelf laat zien die zijn ‘nobele bedoelingen’ in een ander daglicht zetten.

JK: Wel een beter plan dan zijn eerste, in die zin dat het in elk geval effectiever zou zijn. Iedere idioot had je kunnen vertellen wat Thanos moet ontdekken: dat zijn vingerknip er niet toe leidt dat het overgebleven leven opbloeit.

ES: Het helpt natuurlijk ook niet als je de helft laat verdwijnen zonder ooit echt je intenties aan de wereld kenbaar te maken. Men komt er natuurlijk wel achter, maar blijft toch een beetje raar om dan alsnog op dankbaarheid te rekenen.

LvH: Om even de Kenau Reeves uit te hangen ten opzichte van jullie Al Pacino’s: Natuurlijk is het plan van Thanos onnozel en is hij gewoon een domme druif. Maar als er een intergalactische paarse koekwaus je planeet bezoekt en de helft van je bevolking afslacht met als argument dat hij de overbevolking wil tegen gaan, kan ik me voorstellen dat je daarna als de vinkentering geboortebeperking gaat invoeren. Zodat Thanos daarna kan zeggen: ‘Perfectly balanced, as all things should be.’

JK: Ik denk niet dat Thanos dat zelf echt gelooft. Hij is een uitstekende schurk, maar niet omdat hij, zoals sommige fans geloven, sympathieke motieven heeft. Het enige wat Thanos interesseert is zijn eigen roem. In Endgame lijkt hij dat eindelijk toe te geven: als de mensen hem niet aardig vinden, moeten ze maar vervangen worden. ‘Een universum gebouwd op bloed,’ verwijt Captain America hem; ‘Maar niemand zal dat weten,’ antwoordt Thanos, als een ware fascist van plan de geschiedenis te vervalsen. Zoals alle fascisten is Thanos dom, koppig en vervuld van zelfmedelijden. Ik was aangenaam verrast dat de Russo’s in Endgame vooral deze eigenschappen benadrukken, en geen tijd verspillen aan het pseudoprikkelende ‘morele dilemma’ van zijn ‘oplossing’.

LvH: Goed, Thanos en zijn aanhangers, de Outriders en de Chitauri komen verhaal halen en de Avengers zijn het enige wat tussen Thanos en de dood van al het leven in het universum staat. It’s on like Donkey Kong als Captain America, Iron Man en Thor aantreden voor een epische matpartij. Dit gevecht is de aftrap van een krankzinnig drukke finale die voor de fans voor meerdere nerdgasms zal zorgen. In een iconisch shot staat uiteindelijk slechts Steve Rogers als enige tegenover de verzamelde krachten van Thanos. Als dan de slachtoffers van de Snapocalypse terugkomen, moest ik me inhouden om niet in juichen uit te barsten. Er is vaak kritiek op de actiescènes in Marvel-films, en dat is niet altijd onterecht, maar de emotionele lading van dat moment was ontzettend bevredigend.

ES: De mensen bij mij in de zaal gingen behoorlijk los toen alle Avengers door sling ring portals stapten (met name bij het zien van Black Panther (Chadwick Boseman) gingen de jonge jochies naast mij helemaal uit hun plaat.) Wakanda forever!

JK: Dat was inderdaad een prachtig juichstukje: niet alleen effectieve fan service, maar ook een moment met gewicht binnen de plot.

TV: Dat moment werkt vooral omdat het laat zien waar de Avengers de voorgaande twee uur nou zo hard voor hebben geknokt: om op volle sterkte revanche te kunnen nemen. Alleen wel een beetje vreemd dat Captain America qua tekst niets beters heeft dan: ‘Avengers, assemble.’ Ik bedoel… ze zijn toch al assembled?

LvH: Dude, dat is juist de fameuze oneliner die ons Marvel al die tijd als een wortel heeft voorgehouden. Dat was precies het moment voor Cap om dat te zeggen.

ES: Ik moet toegeven, alhoewel het gevecht misschien een beetje aanvoelt als een herhaling van het laatste gevecht in Infinity War, vond het ik toch een mooi moment. Okay, misschien wint Infinity War het wel wat betreft vechten, mede door het feit dat Thanos een hele maan naar de planeet gooit waar ze zich op bevinden.

TV: Infinity War heeft misschien wat meer indrukwekkende actiescènes, maar omdat die film daarmee gelijk in het diepe duikt, raakte ik na een uur of anderhalf wel een beetje uitgekeken op die oeverloze gevechten. En toen moest ik nog een uur. Endgame is weliswaar een tikje langer, maar wel wat gelijkmatiger verdeeld. Er is minder episch gestoei en meer inventieve scènes. Het is een stuk leuker om Captain America tegen zichzelf te zien vechten dan tegen een leger anonieme monsters.

JK: Wat mij betreft bevatten Infinity War en Endgame samen precies nul indrukwekkende actiescènes. Gewichtloze CGI-poppetjes die tegen elkaar aan knallen tot eentje het begeeft, dat doet me niks. De veldslag bevat een paar mooie shots die doen denken aan splash pages uit een strip, maar qua conceptie zijn alle gevechten inspiratieloos. De film moet het veel meer hebben van grote momenten. Zoals de conclusie van de laatste veldslag, de vingerknip van Iron Man. Dat Tony Stark zichzelf opoffert, was het verwachte slot, maar daarom niet minder sterk. Zijn laatste woorden tegen Thanos zijn heerlijk, hoewel ik het nog leuker gevonden zou hebben als hij Thanos’ ‘I’m inevitable’ beantwoord had met ‘And I’m Tony.’

LvH: De laatste woorden van Tony Stark zijn: ‘I’m Iron Man’, net zoals de slotscène in Iron Man, de eerste film van het Marvel Cinematic Universe, waarin Tony zijn geheime identiteit onthult en daardoor een uitgekauwd cliché van superheldenfilms de nek omdraaide. Thematisch een prachtig uitgewerkte ontwikkeling en zeker beter dan een suffe Dad Joke, Julius.

TV: In zijn driedelige video-essay over de tekortkomingen van de MCU-films ging Patrick Willems onlangs uitgebreid in op de ongeïnspireerde cinematografie van de Russo-films.

De enige visuele verrassing voor mij was de volledig in één take gefilmde scène waarin Hawkeye (Jeremy Renner) zijn herintroductie krijgt, maar voor een dergelijk kunstje draait de gemiddelde Zuid-Koreaanse actiefilmer zijn hand niet om. Van een peperdure blockbuster die stoeit met tal van out-there-elementen zou je toch wat meer flair mogen verwachten?

ES: Ik heb ook altijd het idee dat als ik een van de latere Marvelfilms op een televisiescherm zie, ze er een stuk beter uitzien dan in de IMAX zaal. Ze hebben altijd een saaie uitstraling gehad. Even wat anders. Wie zijn er nu eigenlijk allemaal echt dood dood?

LvH: Iedereen die door de Snapture kassiewijle was, is terug. Loki (Tom Hiddleston) ontsnapt in 2012 met de Tesseract naar zijn eigen serie, Gamora (Zoe Saldana) uit 2014 is nu naar het heden (eigenlijk de toekomst) gehaald, Natasha (Scarlett Johansson) offert zich op voor de Soul Stone en Tony zijn Snaprifice wist Thanos en zijn cronies uit. Steve Rogers gaat terug in de tijd om alle Infinity Stones terug te brengen naar het moment waarop ze uit de tijd geplukt zijn (wat vast een awkward scene op leverde op Vormir, waar The Red Skull net op het punt stond om op sabbatical te gaan). Daarna besluit Steve om terug te keren naar zijn Grote Liefde, Peggy Carter (Hayley Atwell), om samen met haar oud te worden. Een mooi afscheid van Cap, maar het roept wel de nodige vragen op: zou hij Peggy verteld hebben dat S.H.I.E.L.D., de organisatie die zij opricht, geïnfiltreerd wordt door de nazi’s van HYDRA? Houdt hij met zijn schild de kogels tegen die John F. Kennedy ombrachten? Voorkomt hij 9/11 en de eerste buitenaardse invasie van New York door de Chitauri?

ES: Fuck tijdreizen.

JK: Dat de film na het afscheid van Tony Stark ook nog sentimenteel vaarwel zegt tegen Captain America, met tussendoor een paar woorden voor Black Widow (over wie vooral bevestigd wordt dat ze, nee, echt niet teruggehaald kan worden), werd me ook té. Het is het finaleprobleem dat we vooral van televisie kennen: de laatste aflevering is gewijd aan sentimenteel terugkijken en afscheid nemen, en vergeet daardoor nog weleens een boeiend verhaal te vertellen. De film is wat mij betreft na de begrafenis van Tony gewoon afgelopen. Die epiloog met Cap had voor een vervolg bewaard kunnen worden. Maar ja, de Russo’s willen al die tranen uit je gezicht trekken.

TV: Och, I’ll take it. In ieder geval hebben we eindelijk een MCU-film waarin we geen slag om de arm hoeven te houden wat betreft de verliezen. Dat stoorde me aan Infinity War: natuurlijk zouden de door Thanos weggesnapte helden niet dood blijven (voor velen was immers al een vervolgfilm aangekondigd), maar daardoor kon ik ook niet meegaan in het idee dat op andere wijze gestorven personages zoals Loki, Heimdall, Vision en Gamora definitief dood waren.

JK: Wat dat betreft was het te verwachten dat ze naast het voorspelde afscheid van Iron Man en Captain America ook nog met een verrassingsdooie zouden komen. De Hulk leek me een geschikte kandidaat. Uiteindelijk komt het aan op een nogal potsierlijk gevecht tussen Black Widow en Hawkeye, die allebei graag zichzelf opofferen voor de Soul Stone. Het spel van de Russo’s neemt sadistische vormen aan als die twee keer op keer over de klif dreigen te springen en dan weer tegengehouden worden. Het kon me weinig schelen; beide personages kregen nauwelijks iets te doen in de twee Infinity-films. Het zijn geen personages in wie ik emotioneel veel geïnvesteerd heb. Ik hoopte dat Hawkeye uiteindelijk over de afgrond zou gaan omdat ik Jeremy Renner in die rol irritant vind, maar ik verwachtte dat het Black Widow zou worden, omdat zij geen gezin heeft. In Age of Ultron werd dat gegeven al als een enorme tragedie gepresenteerd. Het maakt de dood van Black Widow uiteindelijk weinig meer dan cynisch effectbejag.

LvH: Pfff, Julius…

Okay, Disney heeft een angstaanjagend aandeel veroverd in de entertainmentindustrie waardoor monopoliepraktijken dreigen en de overname van FOX is in dat opzicht zorgwekkend te noemen. Okay, de Russo’s hebben met de begroting van België een film gemaakt die eigenhandig zoveel geld gaat opbrengen dat ze een pretpark op de maan kunnen gaan bouwen. Avengers: Endgame is natuurlijk uiteindelijk een product, gemaakt voor de grootste gemene deler. Maar ik ben heel blij dat de belangrijkste blockbuster van het jaar gebaseerd is op comics, een medium waar heel lang op neergekeken is. De Avengers zijn nerds, wetenschappers, misfits en verschoppelingen die zich uiteindelijk ontpoppen tot de grootste helden van het moment. Daar kan ik alleen maar blij van worden.

JK: Ik heb ook zeker genoten van (delen van) Endgame, en ik moet zeggen: ik ben blij dat ik erbij was, bij dit moment in de filmgeschiedenis. Veel dichter bij een cultureel evenement als The Exorcist, Jaws of Gone with the Wind (allemaal nog steeds succesvoller dan elke Marvelfilm als je inflatie in acht neemt) komen hedendaagse films niet. Ik vraag me af wat voor reputatie Endgame zal krijgen. Wordt dit een soort Avatar, een film die iedereen gezien heeft maar niemand zich herinnert? Nee, daarvoor is de emotionele investering van fans te groot. Maar ik denk ook niet dat Endgame over dertig, veertig jaar nog veel gekeken wordt; daarvoor is de film te veel of the moment.

TV: Zullen we de langetermijnvoorspellingen even voor de lange termijn bewaren? De film is net een week oud. Maar goed, de moeilijkheid is natuurlijk dat je niet echt kunt spreken van een film in de klassieke zin des woords. The Exorcist, Jaws, Gone with the Wind en Avatar vereisten geen voorkennis en leunden voor emotionele betrokkenheid niet op de kijkervaring van een twintigtal voorgaande films. Avengers: Endgame is misschien een culminerend hoofdstuk, maar een hoofdstuk niettemin. Dat betaalt zich weliswaar goed uit aan de kassa, maar na een uurtje nabespreking dringt zich toch alweer de vraag op: zo, en wat komt er nu? De betere films in dit genre zijn volgens mij juist degene die je wat langer laten nabespreken en wat minder doen nadenken over hoe het zojuist aanschouwde de toekomstige delen zal beïnvloeden.

ES: Dat gevoel had ik al tijdens het kijken. Alle losse eindjes hoeft men nog niet aan elkaar te knopen, dat komt wel in een andere film of serie. Dat is op zich best maar geeft uiteindelijk geeft de hele ‘wat er is gebeurd met dat personage kun je volgend jaar op onze streamingdienst zien’-tease me toch geen goed gevoel. Doordat ie niet op zichzelf staat is er nooit echt een verrassing meer en dat is jammer. Dat gezegd hebbende moet ik ook concluderen dat ik vooral bewondering heb voor dit ambitieuze project. Met 22 films, waar mooie en minder mooie uitschieters tussen zitten, blijft het MCU me toch boeien. We hebben nu de zogenaamde Phase 3 gehad. Kom dan maar door met de rest, vooruit.