Cine Clip: de videoclips van Rian Johnson

Rian Johnson heeft weinig videoclips gemaakt: twee voor The Mountain Goats (waarvan een nooit afgemaakt), een live-registratie van hun album The Life of The World to Come, en dit jaar nog een clip voor LCD Soundsystem. Interessant aan het clipwerk van Johnson is dat hij zelf in het korte tijdbestek van een videoclip dezelfde thema’s en stijlmotieven gebruikt als in zijn speelfilms.

Johnson is eigenlijk bij toeval videoclips gaan maken. Nadat zijn debuutfilm Brick een succes was op festivals, zag Mountain Goats-frontman John Darnielle een verwijzing naar een van zijn liedjes in de aftiteling. Een van de voor de film geschreven nummers is toegewezen aan The Hospital Bomber Experience, een verwijzing naar een fictieve band (The Hospital Bombers) in het Mountain Goats-nummer The Best Ever Death Metal Band In Denton. Darnielle nam contact op met Johnson, wat resulteerde in een  vriendschap en vele inside jokes, zoals het parodistische The Last Jedi-gerelateerde liedje The Ultimate Jedi Who Wastes All The Other Jedis and Eats Their Bones, met daarin de tekst ‘Specifically just their bones, all the soft parts you can keep/ It’s the bones that have the calcium, so he says/ The long feast will be filmed for mass consumption/ The cameras Rian’s got these days are unimaginably hi-res’.

De vriendschap resulteerde ook in de videoclip van Woke Up New, misschien wel een van de mooiste break-up-liedjes ooit geschreven. Wie bekend is met het werk van Johnson als regisseur weet dat hij houdt van narratief ingewikkelde structuren; zie de raamvertelling in Brick, de mysterieuze oplichtpraktijken in The Brothers Bloom en de tijdreis-mumbo-jumbo van Looper. Woke Up New destilleert het idee van een verhaal-in-een-verhaal-in-een-verhaal op enkel visuele wijze. In de clip zien we Darnielle op een televisiescherm, waarna de camera inzoomt op een ander televisiescherm, weer uitzoomt zodat we kijken naar weer een ander scherm, enzovoort, enzovoort.

Het briljante aan de clip is dat er voor dit Droste-effect geen gebruik is gemaakt van digitale trucage. Door zorgvuldige planning, een handelsmerk van Johnson, kon men een choreografie bepalen waarbij de video-in-een-video-in-een-video-in-een-video echt gefilmd werd van de schermen die je in beeld ziet. Het is een hersenkraker, ondanks het feit dat er geen sprake is van een echt verhaal. Wel symboliseert de videoclip mooi de vlucht in fictie, waar sommige mensen de neiging toe hebben nadat hun leven uit elkaar valt. Het is een thema dat vaker terugkeert, van het detective-verhaal waar Brick-protagonist Brendan zich in waant voor hij in de slotscène een hartverscheurende ontnuchterende waarheid hoort; via de opbeurende leugens tot zelfs na de dood in The Brothers Bloom; tot de Jedi-mythe waar de personages in The Last Jedi zich aan vastklampen, tegen beter weten in. Met die laatste film heeft Woke Up New dan weer een visuele link: de scene waarin Rey een eindeloze afspiegeling van zichzelf ziet.

Deze combinatie van technisch vernuft en kritiek op de hang naar fictieve verhalen zit ook in concert-registratie The Life of the World to Come. Het is een live-versie van het gelijknamige conceptalbum, waarin elk nummer genoemd is naar de Bijbeltekst die de inspiratie vormde. Het grote thema in alle nummers is sterfelijkheid en de onmogelijkheid jezelf los te koppelen van de voortschrijdende tijd. Deuteronomy 2:10 is gezongen vanuit het laatste dier binnen een uitstervende soort, verschillende nummers gaan over thema’s als suïcide, doodslag en kanker en het nummer Genesis 3:23 is  vanuit het perspectief van iemand die een vroegere woonplek bezoekt en beseft dat hij nooit terug kan keren naar die tijd. Veel van de sterfelijke personages in de liederen houden zich vast aan fabeltjes, rituelen en religie, zoals helende kristallen, Satanische rituelen, het zingen van liederen om jezelf op te beuren, tot het uitspreken van mantra’s, maar het einde is altijd nabij. Johnson filmt dit concert, waarin Darnielle zichzelf begeleidt op enkel piano of gitaar, met sporadische achtergrondzang, dicht op de huid. Hij voegt als regisseur slechts twee elementen aan het album toe, die de thematiek onderstrepen.

Het eerste is dat hij Darnielle laat optreden in het auditorium van zijn oude middelbare school, waarmee de liedjes over de onmogelijkheid terug te keren naar je eigen verleden opeens een extra melancholische lading krijgen. Het tweede is dat het hele concert gefilmd is in een one-take. One-takes zijn een perfect visueel middel om het vlieden van de tijd te onderstrepen. Dit omdat de mensen in beeld, net als wijzelf, gevangen worden in een onophoudelijke continuïteit, zolang de film duurt. Een real-time-ervaring betekent ook dat het concert een stuk intiemer wordt: alle korte momenten van weifeling, struikelingen over woorden en adempauzes kunnen niet weggeknipt worden. Bij een voor Darnielle zeer persoonlijk album betekent dit dat het gewicht van zijn emotie vaak te voelen is, wat een extra gespannen lading aan de film geeft. Tijdens het zingen van Matthew 25:21, wat gaat over het overlijden van zijn schoonmoeder, wordt het Darnielle te zwaar. De trilling in zijn stem terwijl hij zijn verdriet onderdrukt is een van de meest aangrijpende momenten die ik ooit zag in een concertregistratie. De aanwezigheid van de dood is voelbaar. Dat dit album en deze concertregistratie voor mijzelf onmisbaar geweest is in rouwperiodes illustreert het belang van kunst als heelmiddel.

The Life of the World to Come deelt daarmee thema’s met The Last Jedi, waarin het einde van een religie, die van de Jedi, plaatsmaakt voor een ander verhaal, tot teleurstelling van de bad guys in de film én sommige fanboys, maar ik leg verder geen verband tussen die twee groepen. Ik zou niet durven. En met The Brothers Bloom, waarin Stephen Bloom een uitgebreid fantasieverhaal bedenkt voor zijn broer Bloom Bloom, zodat deze niet getuige hoeft te zijn van zijn potentiële dood. Het spel met tijd kennen we dan weer uit Looper.

Helaas is The Life of the World to Come slechts in zeer beperkte mate op dvd verschenen en gaat hij, sporadisch, voor honderd euro of meer weg via eBay. Er zijn fragmenten op YouTube en Vimeo te vinden. Daar vinden we ook een ruwe versie van een nooit afgemaakte videoclip voor het Mountain Goats-nummer Wild Sage, wederom een spel met het in beeld brengen van tijd: een stop-motion-animatie van plakkaten met daarop een zingende Darnielle, gefilmd op de echte locaties die als inspiratie dienden voor het nummer.

De enige videoclip die Johnson maakte voor een andere band dan The Mountain Goats verscheen dit jaar: Oh Baby van LCD Soundsystem. In deze clip spelen Sissy Spacek en David Strathairn een echtpaar dat bezig is met een wetenschappelijke formule waarmee men zou kunnen teleporteren. Na enig gereken en gebouw lukt het ze om een werkende teleporter te bouwen, waar een bal en een kip zonder problemen doorheen kunnen bewegen. Helaas slaat het noodlot toe en raakt Spaceks personage ernstig gewond bij een overval. Doordat het stel ergens ver achteraf woont en hun auto gestolen is besluit Strathairns personage zijn vrouw in zijn armen te nemen, en gaat hij met haar de leegte van de teleporter in, die hij, met een touwtje rond zijn middel gebonden, afsluit. Doordat ze letterlijk in het niets verdwijnen blijft hun lot in het ongewisse. Iemand die de machine weer aan zou zetten zou vermoedelijk een auto kunnen hebben, waarmee de vrouw naar het ziekenhuis gereden kan worden. Of is het een soort van poëtische zelfmoord? Verdwijnen in het niets om de dood te vermijden?

De thema’s van zelfopoffering in The Last Jedi, Brothers Bloom en Looper echoën door in de liefde van Strathairns personage voor zijn vrouw: met haar de leegte in verdwijnen is beter dan een leven zonder haar. Maar tegelijkertijd is het ook weer die vlucht in fictie: de leegte is een onbeschreven blad dat ingevuld kan worden met een mooier, hoopvoller verhaal dan de dood. In alle clips en films van Rian Johnson spreekt één boodschap: we gaan allemaal dood, maar kunst, verhalen en religie bieden de hoop dat we nog op een of andere wijze voortleven, al is het slechts door overlevering.