Animonday: Vera Neubauer

In deze Animonday duikt Lisa van der Waal in het oeuvre van de onderbelichte, multi-getalenteerde Tsjechische animator, kunstenaar en filmmaakster Vera Neubauer.

Vera Neubauer (1948) werd in Tsjechië geboren, maar staat vandaag de dag bekend als een de belangrijkste animatoren van het Verenigd Koninkrijk. Ze maakte talloze korte animatiefilms voor volwassenen en kinderen en maakte enkele korte live-action films. Neubauer’s werk is altijd experimenteel, eigenzinnig en vaak een tikje eigenaardig, of het nou animatie is, live-action of een andere techniek. Zo uiteenlopend als haar stijl is (van getekende animatie tot gebreide stop-motion films), zo eenduidig is het thema van de films die haar oeuvre bevat. Ondanks dat haar films vaak als feministisch worden bestempeld, zegt Neubauer deze term te beperkend te vinden. De filmmaker deed inspiratie op uit wat zich in haar dagelijks leven voordeed en op basis daarvan onderzocht ze de opgelegde standaard genderrollen waar zowel vrouwen als mannen aan moeten voldoen. Toch belichten Neubauer’s films vaak het leed dat vrouwen ondergaan, leed dat vooral door mannen wordt veroorzaakt.

The Lady Of The Lake (1995) gaat over een man die dolgraag met een zeemeermin wil trouwen. Zijn moeder geeft hem tips om de zeemeermin en haar vader te overtuigen. De man geeft hem zijn hart en zijn brein maar dat is niet genoeg. Tot slot raadt de moeder haar zoon aan een uitvergroot mannelijk geslachtsdeel te geven. Niet een vrouwelijk maar een mannelijk lichaamsdeel wordt hier als object getoond. De animatiefilm bestaat voornamelijk uit zwart-wit tekeningen van dikke lijnen, die af en toe worden aangevuld met zwart-wit live action beelden van een vrouw op een strand. Door de snelle montage flitsen de tekeningen voorbij. Af en toe worden de beelden verdoezeld door een waterige laag, die niet alleen de zee, maar ook de dronken staat van de man representeert. De zeemeermin en de man trouwen, maar het is geen gelukkig huwelijk. In zijn dronken buien slaat hij zijn vrouw als ze huilt. Ondertussen moet de vrouw voor het huishouden zorgen en kinderen baren. De grove seks van het echtpaar wordt expliciet getoond. Op een dag wordt de agressie van de man de zeemeermin fataal. De man heeft zijn kansen verspeeld en de vader van de zeemeermin haalt zijn dochter terug naar zee.

Wheel of Life (1996) speelt zich af op het strand. Hier vertelt Neubauer de verhalen van Adam en Eva en Kaïn en Abel, die worden weergegeven met tekeningen, schelpen en steentjes in het zand. Statische stop-motion wordt afgewisseld met zinnen uit de Bijbel die van achter het zand verschijnen, waarna zandtekeningen – en echte appels – de tekstfragmenten illustreren. Ondertussen kijkt God, een rimpelig, met modder besmeurd gezicht, toe. Zowel Adam als Eva worden naakt getoond. Net als in The Lady of The Lake wordt het mannelijk
geslachtsdeel, deze keer die van Adam, uitvergroot. Hij houdt hem tegen zijn lijf geklemd, als een wapen. Volgens een tekstfragment heeft de man macht over de vrouw. Ondertussen moet Eva kinderen baren, op een lijdzame manier want zij heeft tenslotte van de appel gegeten. Die kinderen komen er: in de film komen Kaïn en Abel tegelijkertijd ter wereld. Later vermoordt de ene broer de ander. De moord slaat een gat in de romp van het in het zand getekende lichaam van hun moeder. Zeewater spoelt haar hele lichaam vervolgens weg. Dat ze van de appel at, was al een ernstige misdaad, maar nu heeft ze ook als moeder gefaald.

In 2007 maakt Neubauer The Last Circus als vervolg op de kinderfilm Woolly Woolf uit 2001, waarin Roodkapje zich nu eens niet laat opeten door een wolf, maar de wolf zelf opslokt voordat ze bij haar grootmoeder op bezoek gaat. In The Last Circus kijkt een oude vrouw terug op haar leven, waarbij haar verdriet in een circustent vol toeschouwers getoond wordt. Via een voice-over vertelt de vrouw over haar leven. Flashbacks illustreren haar voornamelijk trieste herinneringen. Verschillende sprookjes lopen door elkaar heen. Een scène begint bij Roodkapje, waarna de wolf uit dit sprookje met een glazen muiltje bij drie biggetjes beland. Een van deze biggetjes past het muiltje en dus trouwt zij met de wolf. Ook hier kunnen we niet spreken over een gelukkig huwelijk. Terwijl de dood aan haar bed staat toont de film de treurige gebeurtenissen die de oude vrouw, die het biggetje en daarvoor Roodkapje was, heeft meegemaakt. De wolf verlaat haar plotseling, maar missen doet ze hem niet. Bovendien heeft ze een koelkast vol doodgeboren kinderen. In deze bizarre stop-motion animatiefilm zijn de personages en het decor en de groot deel van de attributen gemaakt van fijne breisels (gemaakt door Judith Saner). Ook tranen en bloed zijn van wol: blauwe draadjes lopen over een gezicht heen en rode draadjes vliegen in het rond. Dat maakt de stijl van The Last Circus ambachtelijk en uniek. Een humoristisch detail: de gebreide oude dame breit zelf ook.